ZAŁOŻYCIEL RUCHU
Ś.P. PROF. DR HAB. JERZY PRZYSTAWA (1939 – 2012)
Jerzy Andrzej Przystawa urodził się 29 kwietnia 1939 roku w Czortkowie w woj. Tarnopolskim. Był profesorem fizyki teoretycznej Uniwersytetu Wrocławskiego. Aktywny opozycjonista. W roku 1980 zaangażował się w działalność w NSZZ Solidarność, gzie m.in. po ogłoszeniu stanu wojennego organizował strajk na Uniwersytecie Wrocławskim oraz pierwszy podziemny Regionalny Komitet Strajkowy Solidarności Dolnego Śląska. Aresztowany w 1982 roku, był internowany w więzieniu w Nysie. Po wyjściu z więzienia kierował podziemnym wydawnictwem „Oficyna Niepokornych”. Opublikował od tego czasu około tysiąca artykułów głównie na tematy związane z mutacjami obecnej ordynacji wyborczej w Polsce, której fundamentalne wady uważał za praprzyczynę słabości ustrojowej Państwa.
W 1989 roku przystąpił do tzw. Porozumienia Szczecińskiego na rzecz demokratycznych wyborów w NSZZ Solidarność. Został wybrany członkiem Sekretariatu Krajowego tego Porozumienia. Po II Zjeździe Solidarności wystąpił oficjalnie ze Związku. W latach od 1990 do 1998 roku był radnym Rady Miejskiej Wrocławia.
W czerwcu 1991, razem z prof. Mirosławem Dakowskim z Warszawy, wystąpił do Prokuratora Generalnego z powiadomieniem o tzw. aferze FOZZ w oparciu o materiały uzyskane od inspektora NIK, Michała Falzmanna. Po śmierci Falzmanna, wraz z Mirosławem Dakowskim, opublikował książkę „Via bank i FOZZ”, w której przedstawiono mechanizmy rabunku finansów publicznych.
W 1992 roku stworzył Ruch Obywatelski na rzecz Jednomandatowych Okręgów Wyborczych. Przez kolejnych 20 lat aktywnie działał na rzecz realizacji postulatów stowarzyszenia.
Początki ruchu
Ruch Obywatelski na rzecz Jednomandatowych Okręgów Wyborczych (do 1996 r. pod nazwą Ruch Obywatelski na rzecz Jednomandatowych Okręgów Wyborczych „Skuteczna Demokracja”) powstał 28 stycznia 1993 r. we Wrocławiu z inicjatywy prof. Jerzego Przystawy. Celem ruchu od początku było wprowadzenie w wyborach do Sejmu RP systemu większościowego, realizowanego w 460 jednomandatowych okręgach wyborczych, wzorem rozwiązań brytyjskich. Prof. Jerzy Przystawa docierał do różnych środowisk, skutecznie nakłaniając je do wsparcia konceptu wyborów większościowych oraz promując ideę JOW w mediach masowych. Już na starcie Ruch uzyskał poparcie przedstawicieli środowiska naukowego i dziennikarskiego, a także szeregu ugrupowań politycznych: ZZR „Samoobrona”, Stowarzyszenia „Liga Nyska”, Ruchu Odbudowy Polski, Ruchu Wolnych Demokratów, Unii Polityki Realnej; idea wyborów w okręgach jednomandatowych znalazła się też w programie Akcji Wyborczej „Solidarność” z 1997 r.
Jedną z pierwszych inicjatyw Ruchu była akcja zbierania podpisów pod wnioskiem o przeprowadzenie ogólnokrajowego referendum w sprawie wprowadzenia JOW. W latach 1993-1997 r. zdołano zebrać ponad 100 tys. podpisów. Do referendum nie doszło, bo w tym samym roku Państwowa Komisja Wyborcza przyjęła nowy wzór wykazu podpisów popierających żądanie referendum.
Popularyzacja idei JOW
Przedstawiciele Ruchu prowadzili aktywny dialog ze środowiskiem akademickim i katolickim. Tylko w latach 1999 – 2005 Ruch współorganizował ok. 40 konferencji naukowych i popularnonaukowych, a jego przedstawiciele uczestniczyli w blisko 200 spotkaniach dyskusyjnych. Sam lider Ruchu, prof. Jerzy Przystawa, wygłosił blisko 100 felietonów w Katolickim Radio Rodzina we Wrocławiu. W prasie lokalnej działacze stowarzyszenia opublikowali niemal 170 artykułów.
Od 2000 roku Ruch rozwija własne kanały. Rozpoczyna wydawanie „Biuletynu Ruchu na rzecz Jednomandatowych Okręgów Wyborczych”, a trzy lata później uruchamia stronę internetową. Równolegle aktywnie działa podczas akcji ulotkowych i wydawniczych. W latach 2003-2005 organizuje również demonstracje pod hasłem „Marsz na Warszawę”.
W 1996 r. Ruch wydaje książkę „Otwarta księga. O jednomandatowe okręgi wyborcze”. Wśród autorów obok Jerzego Przystawy znaleźli się Wojciech Błasiak, Stefan Bratkowski, Krzysztof Ciesielski, Mirosław Dakowski, Bogumił Jacek Horwath, Jerzy Iranek-Osmecki, Antoni Z. Kamiński, Tomasz J. Kaźmierski, Marcin Kliber, Romuald Lazarowicz, Stanisław Michalkiewicz, Mateusz Morawiecki, Karl Popper, Krzysztof Rapcewicz, Władysław Rozwadowski, Janusz Sanocki, James Sproule, Jerzy Stępień, Kazimierz M. Ujazdowski, Tomasz Wójcik. Publikacja doczekała się czterech reedycji.
Sieć poparcia
Już w roku powstania Ruchu, jego postulaty poparli członkowie Rady Miejskiej Wrocławia. W 1997 dołączyły do niej Rady Miejskie w Chorzowie, Żorach i Czerwionce – Leszczynach. Proces dołączania samorządów do wsparcia idei JOW przyspieszył dwa lata później, kiedy to w ślad za Radą Miejską w Nysie, do grona popierających Ruch dołączyło kilkanaście jednostek samorządowych. Łącznie do 2005 roku cele ruchu wsparło 35 jednostek samorządowych oraz ich struktury koordynacyjne: Związek Miast Polskich, Federacja Związków Gmin i Powiatów RP, Zarząd Unii Miasteczek Polskich, Związek Gmin Wiejskich. W latach 1999 – 2004 Ruch zorganizował osiemnastu Ogólnopolskich Konferencji Samorządowych, obradujących pod hasłem „Poseł z każdego powiatu!”.
Stopniowo Ruch zyskiwał coraz więcej zwolenników. Wśród organizacji wspierających ideę JOW znalazło się wiele środowisk społecznych, m.in. Ogólnopolski Związek Zawodowy Lekarzy, Ogólnopolski Związek Zawodowy Pielęgniarek i Położnych, Polski Oddział Transparency International, Stowarzyszenie KoLiber, Stowarzyszenie Normalne Państwo, Stowarzyszenie „Ojczyzna – Zbiorowy Obowiązek”, Stowarzyszenie Obywatelski Klub Parlamentarny, Niezależny Ruch Społeczny Mariana Jurczyka. Postulaty Ruchu poparli również m.in. Witold Kieżun, Michał Kulesza, Jadwiga Staniszkis, Andrzeja Zybertowicz, Rafał Ziemkiewicz i gen. Antoni Heda („Szary”). Poparcie dla JOW wyraziła również większość kandydatów na urząd prezydenta RP w wyborach w 2000 r.
Projekt ustawy
W lipcu 2000 r. Ruch na rzecz JOW wniósł do Sejmu własny projekt ordynacji większościowej, realizowanej w okręgach jednomandatowych. Choć nie został dopuszczony do prac legislacyjnych, w trakcie debaty zyskał przychylność części parlamentarzystów. Postulat był później podnoszony podczas debat sejmowych, m. in. przez posłów Tomasza Karwowskiego i Pawła Łączkowskiego. Znalazł się też w propozycji przedstawionej przez senatorów Donalda Tuska i Stanisława Gogacza w kwietniu 2001 r.
Ważnym akcentem zaznaczającym rosnące poparcie dla idei JOW był „Apel o nową ordynację wyborczą do Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej”, sygnowany przez 72 intelektualistów. Wśród nich znalazł się Władysław Bartoszewski, Gustaw Holoubek, Ryszard Kaczorowski, Ryszard Kapuściński, Wojciech Kilar, Jan Nowak – Jeziorański, Jerzy Szacki, Andrzej Wajda, Edmund Wnuk – Lipiński, Krzysztof Zanussi. Na apel zareagował Prezydent RP Aleksander Kwaśniewski, dopuszczając możliwość wprowadzenia okręgów jednomandatowych w wyborach do Senatu RP. W ślad za tym skierował w marcu 2004 r. do Sejmu RP projekt ustawy wprowadzającej 100 jednomandatowych okręgów wyborczych do Senatu RP.
Referendum
Na fali popularności postulatu, Ruch zainicjował własną akcję referendalną. 27 marca 2004 r. we Włocławku powstał 200 – osobowy Krajowy Komitet Referendalny o Jednomandatowe Okręgi Wyborcze. Jego celem było organizowanie i przeprowadzenie ogólnopolskiego referendum w sprawie systemu wyborczego. By do osiągnąć, organizatorzy planowali budowę sieci 150 – 200 komitetów referendalnych w Polsce, by zebrać min. 500 tys. podpisów obywateli. Pomimo ponownego wsparcia intelektualistów, udało się utworzyć tylko 49 komitetów referendalnych. Jedną z przyczyn był fakt, że Platforma Obywatelska w czerwcu 2004 r. zainicjowała równoległą kampanię w podobnej tematyce. Do grudnia 2004 r. zebrała 750 tys. podpisów pod referendum obejmującym m.in. wybór posłów w okręgach jednomandatowych. Karty z podpisami 750 tys. obywateli nie tylko nie przełożyły się na działania legislacyjne, ale zostały zniszczone.
Działalność 2007-2012
W 2007 roku wspólnie z Niezależnym Zrzeszeniem Studentów Ruch zorganizował akcję Jednomandatowe.pl – Poseł Odpowiedzialny przed Wyborcami”, promując ideę JOW na konferencjach, happeningach, debatach i audycjach radiowych. Równolegle Ruch kontynuował działania popularyzatorskie, m.in. organizując kolejne „Marsze na Warszawę !”. Do propozycji zmiany systemu wyborczego przychylały się nowopowstające formacje polityczne – Prawica Rzeczypospolitej Marka Jurka i Ruch Obywatelski „Polska XXI”, współtworzony przez Rafała Dudkiewicza, prezydenta Wrocławia.
Akcja Zmieleni.pl
Zorganizowana w 2014 r. akcja Zmieleni.pl, nawiązująca do zniszczenia kart z podpisami pod referendum Platformy Obywatelskiej, to inicjatywa Ruchu Obywatelskiego na rzecz JOW, wspierana przez Pawła Kukiza. Akcję poparło blisko 130 tys. osób na stronie internetowej Zmieleni.pl, zebrano też ok. 30 tys. podpisów pod postulatem przeprowadzenia referendum w sprawie JOW. Do wsparcia akcji włączyło się m.in. Radio Wnet i tygodnik „Uważam Rze”., a także wiele organizacji społecznych, w tym NSZZ „Solidarność”, Platforma Oburzonych, Stowarzyszenie Sapere Aude, Federacja Małych i Średnich Przedsiębiorstw. Temat JOW stał się głównym postulatem kampanii prezydenckiej Pawła Kukiza w 2015 r.
Na podstawie opracowania prof. Zdzisława Ilskiego – link